باستان‌شناسان الواح را سال ۱۳۱۳ شمسی در تخت جمشید کشف کردند و با موافقت دولت وقتِ ایران برای مطالعه و بررسی به دانشگاه شیکاگو امانت دادند. الواح در ۵۰ صندوق چوبی شامل حدود ۲۰۰۰ جعبه‌ی مقوایی و چند پیت نفتی که در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) به پارافین آب‌ شده آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند.
دیروز پنجشنبه ۳۰ شهریور، پیش از اینکه هواپیمای حامل رئیسی بر زمین بنشیند، محمدمهدی رحیمی، مدیرکل روابط عمومی ریاست‌‌جمهوری، با انتشار پستی در رسانه اجتماعی اکس (توییتر) نوشت: «رئیس‌جمهوری در بدو ورود به تهران، خبری خوش و غرورانگیز برای ایرانیان اعلام خواهد کرد.» پس از آن نیز رسانه‌های دولت از بازگشت الواح هخامنشی به ایران خبر دادند و در یک برنامه وسیع و هماهنگ تبلیغاتی چنین وانمود کردند که این الواح در مصادره آمریکا بوده و حالا رئیسی آن‌ها را به کشور بازگردانده است!

به‌رغم چنین ادعاهایی، بررسی سرگذشت الواح هخامنشی از لحظه کشف تاکنون آشکار می‌کند این آثار تاریخی که رسانه‌های دولتی خبر بازگشت آن‌ها را تحت عنوان «سوغاتی رئیس‌جمهوری برای ایرانیان» اعلام کرده‌اند، نه در مصادره آمریکا بودند و نه قرار بود برای همیشه در این کشور بمانند. الواح هخامنشی شامل بیش از ۳۰ هزار لوح، سال ۱۳۱۳ پس از کشف در تخت جمشید با موافقت دولت وقت ایران به منظور پژوهش عمیق در ۵۰ صندوق چوبی از طریق مسیر آبی بوشهر به عنوان امانت به مرکز شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو ارسال شدند. از همان ابتدا هم قرار بر این بود که این آثار تاریخی با اتمام کار پژوهشی، به‌تدریج به ایران بازگردانده شوند.
پس از رسیدن الواح هخامنشی به مقصد، آرنولد پوبل و شاگردان او به نام‌های جورج کامرون و ریچارد هلک، مطالعه عمیق روی این آثار را آغاز کردند و در همان مراحل اولیه کار متوجه شدند که گل‌نبشته‌ها عیلامی و متعلق به دوره تاریخی داریوش بزرگ در ایران‌اند. بازگشت الواح هخامنشی حدود ۱۴ سال پس از خروج آن‌ها از ایران آغاز شد. تیم تحقیقاتی هر بار که بخشی از این آثار تاریخی را به ایران پس می‌فرستاد، پژوهش‌های مکتوب مربوط به آن‌ها را نیز ارسال می‌کرد.
اولین محموله سال ۱۳۲۷ به تهران رسید که شامل ۱۷۹ لوح بود و دومین محموله هم دو سال پس از آن به کشور بازگشت. روند بازگشت الواح هخامنشی به ایران حتی پس از وقوع انقلاب اسلامی نیز ادامه یافت، به‌طوری‌که برمبنای گزارش روزنامه شرق، سومین محموله شامل ۳۰۰ قطعه لوح هخامنشی در سال ۱۳۸۳ به ایران تحویل داده شد.
هنوز محموله چهارم الواح هخامنشی به ایران ارسال نشده بود که دادگاهی در ایالات‌ متحده آمریکا در ارتباط با پرونده «جنی روبین» حکم داد آثار تاریخی ایران در دانشگاه شیکاگو مصادره و فروخته شوند و غرامت ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری حاصل از فروش آن، به قربانیان آمریکایی انفجار انتحاری در بیت‌المقدس پرداخت شود. این حکم روند بازگشت الواح هخامنشی به ایران را به تعویق انداخت اما باعث توقف آن نشد، زیرا اسفندماه ۱۳۹۶ قضات دیوان‌عالی آمریکا با این توضیح که آثار تاریخی جنبه فرهنگی دارند و تجاری نیستند، حکم مصادره این آثار و حق فروش آن‌ها را لغو کرد. دو سال پس از تصمیم دیوان عالی آمریکا، چهارمین محموله الواح هخامنشی شامل هزار و ۷۸۰ لوح با تایید دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا (اوفک) به ایران بازگردانده شد.
پس از روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی، مقام‌های وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ادعا کردند که بازگشت ۱۷ هزار لوح باقی‌مانده هخامنشی به ایران «فرایند پیچیده‌ای» دارد و دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا اجازه بازگشت آن‌ها به ایران را نمی‌دهد.
این ادعا را نخستین‌ بار علی دارابی، قائم‌مقام وزیر میراث فرهنگی، در مرداد ۱۴۰۱ مطرح کرد و گفت که ایالات‌ متحده آمریکا بازگرداندن باقی‌مانده الواح هخامنشی را با مسائل سیاسی «گره زده‌ است». او همچنین با کتمان نقش دولت رئیسی در به وجود آمدن چنین شرایطی گفت: «تحولات جهانی در اختیار ما نیست».  اصل موضوع که دارابی به آن اشاره نکرد، این بود که آثار تاریخی ایران مشمول تحریم‌های آمریکا شده بودند و شرکت‌های بیمه به دلیل تحریم‌ها، آن‌ها را بیمه نمی‌کردند. قا‌ئم‌مقام وزیر میراث فرهنگی، دی‌ماه گذشته، نیز مدعی شد که بازگشت الواح هخامنشی به ایران به دلیل اتفاقات مربوط به خیزش سراسری به تعویق افتاده است. او در نهایت مرداد امسال خبر بازگشت الواح هخامنشی به کشور (در ماه‌های آینده) را اعلام کرد. هم‌زمان روابط عمومی وزارت میراث فرهنگی هم خبر داد که بیش از ۲۰ هزار لوح هخامنشی تا پایان امسال به کشور بازمی‌گردند.
نکته قابل‌اعتنا در سخنان مسئولان میراث فرهنگی، تناقض آماری آن‌ها از الواح باقی‌مانده در دانشگاه شیکاگو است. درحالی‌که قائم‌مقام وزیر آمار کل الواح باقی‌مانده را « ۱۷ هزار» قطعه اعلام کرده بود، روابط عمومی این وزارتخانه شمار ‌آن‌ها را «بیش از ۲۰ هزار» لوح اعلام کرد.
البته که هر دو ادعا کرده بودند باقی‌مانده الواح به زودی راهی ایران می‌شوند، درحالی‌که طبق اعلام ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، اینک تنها سه هزار و ۵۰۶ قطعه همراه رئیسی به کشور بازگردانده شده‌اند.
در این میان، مسئله بسته‌بندی الواح هخامنشی که موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو بر آن تاکید داشت و بیمه آثار نیز همچنان مطرح است. پیش‌تر محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی وزیر گردشگری، در پیوند با این موضوع گفته بود: «همان‌گونه که توانستیم راهکاری برای بازگشت سردیس سرباز هخامنشی به ایران پیدا کنیم، راه‌هایی پیدا خواهیم کرد تا در اسرع وقت الواح هخامنشی به ایران بازگردند.»
بنابراین چنین به نظر می‌رسد که علاوه بر تلاش برای بهره‌برداری تبلیغاتی، یکی از دلایل بازگشت الواح هخامنشی با هواپیمای حامل رئیس‌جمهوری اسلامی ایران حل کردن مسئله بیمه و احیانا بسته‌بندی آثار نیز بوده است. برخی کاربران رسانه‌های اجتماعی نیز با انتشار پست‌هایی به زبان طنز به ادعای «دستاورد» ابراهیم رئیسی کنایه زدند و نوشتند که این آثار از چند سال قبل آماده بازگشت به کشور بودند، اما چون هیچ شرکت بیمه‌ای حاضر نشد آن‌ها را بیمه کنند و جمهوری اسلامی هم در آمریکا سفارت ندارد، رئیسی با خودش به ایران بازگرداند.

آیا به رئیسی اطلاعات غلطی دادند؟

‏دیوان عالی آمریکا سال ۹۶ برای بازگرداندن الواح هخامنشی به نفع ایران حکم داده بود و چیزی که دولت رئیسی امروز به عنوان دست آورد رونمایی کرد، چهار مرحله سال ۱۳۹۸ انجام شده و به نمایش هم گذاشته شده بود.
قربانغلی صلواتیان (فعال رسانه‌ای) در این باره نوشت: احتمالا اطرافیان رئیس جمهور به ایشان اطلاعات غلط داده اند،لذا یک شیرپاک خورده ای به ایشان بفرمایند که:
‏۱- باز گرداندن الواح نتیجه رای دیوانعالی آمریکا در سال ۱۳۹۶ بود، در آن سال ظریف وزیر خارجه و خانم جنیدی معاون حقوقی روحانی بودند
‏۲- سال ۱۳۹۸ بازهم در دوره حسن بدشانس ۱۷۸۰ قطعه از الواح به ایران بازگردانده شدو روحانی حتی برای دستاورد خودش و تیمش اینقدر دستاوردسازی نکرد، چون بلد نبود.
‏۳- ضمنا اینهمه سعی و تلاش وافر برای عدم نام بردن از زحمات دولت قبل شگفت انگیز است!