امروز: سه شنبه, ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ / قبل از ظهر / | برابر با: الثلاثاء 10 رمضان 1445 | 2024-03-19
کد خبر: 1464 |
تاریخ انتشار : ۰۳ شهریور ۱۳۹۶ - ۲:۱۴ | ارسال توسط : |
9062 بازدید
۰
| 28
ارسال به دوستان
پ

به روایت شاهنامه فردوسی, نغمه های تصنیف شده بوسیله باربد ” خسروانی, پهلوانی, داد آفرید و سبز درسبز ” نامیده میشدند۰ توضیحی را که ثعالبی و فردوسی در این زمینه آ ورده اند بیانگر آنست که این سه آ هنگ با آ واز اجرا میشده ، و با قطعات ” عشاق و نوروز ” که مربوط به دوران های کهن تری هستند تفاوت داشته اند۰ از آ هنگ های یاد شده تنها نام آ هنگ ” سبز در سبز ” همراه با نام سی آ هنگ دیگر در فرهنگ برهان قاطع زیر عنوان ” لحن ” نام برده شده , که آ نها را به باربد نسبت داده اند .

اهمیت و رواج هنر موسیقی در دربار ساسانیان, از نظر تاریخی نظریه ای شناخته شده و معتبر است۰ برابر متن تاریخی مروج الذهب مسعودی(۱) , اردشیر بابکان بنیانگزار دودمان ساسانیان تشکیلات کشوری را به هفت دیوان تقسیم کرد, که بخش هفتم آ ن ناظربر امور موسیقی دانان و دیگر هنرمندان کشوربود۰ سپس بهرام گورتغییرات و اصلاحاتی را در این زمینه پدید آ ورد, و خسرو انوشیروان بار دیگر تشکیلات بنیاد نهاده از سوی اردشیر را باز سازی نمود۰ به نوشته مسعودی هنگامیکه پادشاه با ملازمان خاص خود در خلوت می نشست , پرده داران (خرم باشیان) میهمانان را به به اجرای سرودی دعوت میکردند۰

همچنین یکی از نقش های برجسته هنری باقیمانده از دوران ساسانیان منظره ای را نشان میدهد که دخترانی در قایق نشسته و چنگ می نوازند۰ توجه به موسیقی و گسترش این هنر نه تنها در در بار ساسانیان , بلکه در میان عامه مردم آ ن روزگار نیز معمول بوده است , ا ما آ گاهی های ما از این دوران تاریخی متاسفانه بسیار اندک است ۰ نویسندگان تاریخنگاری چون : hammer , Kiesewetter , Land در خصوص موسیقی ایرانی – عربی مطالبی نوشته اند, که اینگونه مطالب در طی دوران طولانی تاریخی البته دگرگون شده اند, اما چیزی که مسلم است مایه های نخستین هنر موسیقی ریشه در تمدن دوران ساسانی دارند, شتاخت ریشه های هنری این موسیقی , و اسامی نغمه های مشهور و متفاوت آ ن که در آ ثار ادبی کلاسیک ایران به جای مانده اند برای دوستداران امروزین موسیقی ایران میتواند جالب توجه باشند۰ و آ نگاه که این نغمه ها را با نغمه های موسیقایی دیگر سر زمین های مشرق زمین مقایسه کنیم ,میتوانیم تاثیر هنر ایران را بر این سرزمین ها درک کنیم ۰ نغمه های موسیقی باستانی ایران و شیوه نواخت آ نها بوسیله معلمان موسیقی هر دوره تاریخی به دوران دیگری انتقال یافته , و امروز به دست ما رسیده است.
همچنین تردیدی نیست که موسیقی معمول در دوران خلفای عباسی نیز ریشه در هنر دودمان های کهن پادشاهی ایران دارد۰ در تاریخ مسعودی انجا که سخن از موسیقی در روزگار معتمد خلیفه عباسی بمیان آ مده, اشاراتی نیز بر این مدعا دارد,   بنا بر این وجود ریشه های موسیقی ایرانی را میتوان در تمامی سرزمین های اسلامی درک و ملاحظه نمود .

نغمه های مشهورموسیقی ایرانی, و اسامی آ نان که بوسیله نویسندگان ایرانی و عرب در طول تاریخ از آ ن یاد شده است به هنرمندانی چون ” باربد ” و ” پهلبد ” نسبت داده شده اند, که از نام آور ترین موسیقی دانان دربار خسرو پرویز بوده اند۰ مانند بسیاری از موسیقی دانان درباری دوران های نخستین اسلامی که شاعر نیز بوده اند, باربد نیز موسیقیدان , شاعر,   و آ هنگساز بود۰ به روایت تاریخ گزیده اثر حمداله مستوفی,   باربد برای ضیافت های درباری تعداد ۳۶۰ ملودی ساخته و پرداخته بود, که هر کدام به مناسبت روزی از روز های سیصد وشصت گانه سال نواخته میشد(۳)۰حمداله مستوفی اما متذکر نگردیده است که اسامی این نغمه ها چه بوده است۰ نویسندگان عرب مانند الثعالبی ( d.A.D ۱۰۳۸ ) نقل کرده است که باربد سه نغمه از دل انگیز ترین نغمه های موسیقایی را برای پادشاه تصنیف نموده است , و آ نگاه از این نغمه ها با عنوان ” یزدان آ فرید, و پرتو فرخار ” که شاه را فراوان شادمانه میکرد, ونغمه ” سبز در سبز ” که شنوندگان خود را به 
 شدت زیر تاثیر قرار میداده نام برده ،   زیرا که این ترانه ترکیبی از نغمه های شاد وغم انگیز بوده است (۴) .

به روایت شاهنامه فردوسی, نغمه های تصنیف شده بوسیله باربد ” خسروانی, پهلوانی, داد آفرید و سبز درسبز ”   نامیده میشدند۰ توضیحی را که ثعالبی و فردوسی در این زمینه آ ورده اند بیانگر آنست که این سه آ هنگ با آ واز اجرا میشده ، و با قطعات ” عشاق و نوروز ” که مربوط به دوران های کهن تری هستند تفاوت داشته اند۰ از آ هنگ های یاد شده تنها نام آ هنگ ” سبز در سبز ” همراه با نام سی آ هنگ دیگر در فرهنگ برهان قاطع زیر عنوان ” لحن ” نام برده شده ,   که آ نها را به باربد نسبت داده اند .

صاحب برهان قاطع همچنین متذکر میگردد که باربد آ نها را برای خسرو انوشیروان تصنیف نموده است ۰نام آهنگ های یاد شده بدینقرار است : تخت _ باغ شیرین _اورنگی _آیین جمشید_ آ رایش جهان _ آ رایش خورشید_سروستان_سبز درسبز_رامش جهان_رامش جان_راح روح_حقه کاووس_طاقدیسی_کین_قفل رومی_فرخ شب_شبدیز_شادروان مروارید_سرو سهی_مراوی_ماه برکوهان_گنج گاو_گنج سوخته_گنج بادآورد_کین سیاوش_ایرج_نو. بهاری_نخجیرگانی_ناقوس_مهرگانی_مشکمالی_مشک دانه_نیک_نیمروز_نوشین باده ۰
صاحب برهان قاطع همچنان آفزوده است که نظامی گنجوی نیز در منظومه ” خسرو شیرین ” خود از این نغمه ها یاد کرده است, نظامی اما نام سه نغمه ” راح روح, نوبهاری, و آیین جمشید ” را به دلیل نا معلومی حذف نموده ، و به جای آ نها چهار نغمه ” کیخسروی,فرخ روز, غنچه کبک دری, و ساز نوروز ” رابدان آ فزوده است۰ نویسنده برهان قاطع زیر عنوان واژه خسروانی می افزاید:   که این واژه   به معنای یکی از دستگاه های نواخته شده بوسیله باربد است که با اشعاری موزون پرداخته شده بود ۰ اشعار مذکور حاوی آ رزو های نیک , وستایش های پسندیده برای خسرو بوده است ۰
برهان قاطع همچنین میافزاید که این نغمه ها در شمار سی نغمه معمولی بر شمرده شده زیر عنوان ” لحن ” نیستند۰ این توضیح صاحب برهان قاطع احتمالا توضیح دقیقی نیست ۰ اما احتمال دارد که نغمه های متفاوتی را خسروانی مینامیده اند .
از سوی دیگر ثعالبی تاکید نموده است که باربد آ هنگی بنام خسروانی را تصنیف نموده , که این آ هنگ اغلب در ضیافت های پادشاه نواخته میشود, و محمد عوفی در ” تذکره لباب الالباب ” خود, آ نرا   ” نوای خسروانی ” نامیده است (۵) , 
 آ نگاه   دیگر تردیدی نیست که قول مسعودی در ” مروج الذهب ”   کاملا درست است , آ نجا که از این نغمه بحث میکند و سپس آ نرا ” الطروق الملوکیه ” نامیده است ۰

در دیوان منوچهری دامغانی شاعر دربار غزنوی تعداد زیادی از نامهای نغمه های ایرانی دوران ساسانی یافت میشوند, که هفت آ هنگ خسروانی و سی عنوان بر شمرده در برهان قاطع نیز در شمار آ نان است .

نکته قابل توجه دیگری که در دیوان منوچهری به چشم میخورد,   بکار بردن واژه ” رست ” است, که این واژه نام چهارمین مقامه از مقامات دوازده گانه موسیقی عرب است۰ نام نغمه های متعدد موسیقی ایران و عرب چیزی را به خاطر میاورد،   که هر چند تمامی این نغمه ها بعنوان آ ثار موسیقی دوران ساسانی شناخته و ثبت نشده اند, اما بعنوان یک تئورى میتوان گفت که : همه آ نها پس از دوران شکوفایی و رواج موسیقی ساسانیان شکل و نامی به خود گرفته اند, اسامی بر شمرده شده در دیوان منوچهری بدینقرار است : قالوس_ماده _گل نوش _گنج باد_گنج گاو_آزآدوار_نوروز_ کیقباد_سبزه بهار__پالیزبان _تخت اردشیر _ بخت اردشیر_باغ شهریار_زیرقیصران_اشکنه _سروستان _دیک رخش _گنج گاو_هفت گنج_نوروز بزرگ _گاویزنه _روشن چراغ _سرو سهی _ارجذه _باروزنه _سروستاه _کبک دری _سیوار تیر_شیشم _کسری _لیلی _سرکش _افسر سکزی _شکرتوین _گنج فریدون _سپهبدان _مهرگان خردک _سروستان _باغ سیاوشان _نوش لبیذان _وستا۰

در پایان این بحث استاد کریستینسن نام هفت نغمه خسروانی و برخی از دیگر نغمه ها را که احتمالا بخشی از نغمه های سیصد وشصت گانه   باربد   بوده اند بر میشمارد, و توضیحاتی در باره برخی ازاین اسامی و وجه تسمیه آ نان آ ورده است : شکاف یا سکاف
۲ ۰ ۰۰۰۰۰۰۰۰ پر احساس یا پر تحرک
۳ ۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰ در بر دارنده ترکیب زیبای موسیقایی , با گستردگی زیاد در فراز و فرود نغمه ها
۰ 
 ۴ ۰ مزهروسنان (؟)
۰۰۰۰۰ 
 ۵ ۰ شایگان _ شادی روح و روان
۰ 
 ۶ ۰ حوبران ,یا حوبعران _ تصنیف شده از تک نغمه های تکان دهنده
۰ 
 ۷ ۰سرود های مقدس که احیانا سرود های ” یزدان آ فرید, و وستا ” را نیز باید در این طبقه بندی قرار داد .

در باره (تخت طاقدیسی ) ثعالبی و فردوسی توضیحاتی بدین قرار آ ورده اند: این تخت را ” جان برزین ” در روزگار افسانه ای جمشید بنیاد نهاده بود, که بوسیله اسکندر مقدونی ویران شد۰ و آ نگاه خسرو پرویز دوباره آ نرا باز سازی کرد, این تخت از چوب درخت ساج , و عاج فیل ساخته شده و با طلا ونقره تزیین شده بود, درازای ان ۱۸۰, و پهنای ۱۳۰ , و بلندای ان ۱۵ اینچ بود۰ تخت طاقدیس در حقیقت نمادی از طاق عرش بود, با نشانی از ستارگان و صور فلکی, تصویر پادشاهان پیشین ,صحنه جشن ها, پیکار ها, وشکار پادشاهان . ۰ 
 مکانیزم خاصی در ساختن این تخت بکار رفته بود چنانکه ساعات روزانه را نشان میداد و مشخص میکرد, سطح این تخت با چهار قطعه فرش نفیس پوشیده شده بود که مملو از گلدوزیهای طلایی , جواهرات و یاقوت بود , هر قطعه از این فرشها نمودی از فصل های چهار گانه سال بودند
۰
شبدیز نام اسب خسروپرویز است, که خسرو آ نرا با شور و علاقه خاصی دوست میداشت, او سوگند یاد کرده بود هرکس خبر مرگ اسب را بیاورد, خود کشته خواهد شد۰ سر انجام اسب خسرو درگذشت, و آ نگاه مسئول تشریفات در بار به باربد متوسل شد تا آ هنگی بسازد که خواننده اش به آ رامی و به گونه ای غیر مستقیم خبر مرگ اسب را به خسرو برساند۰

بلربد چنین کرد و خسرو نا گهان به گمان اینکه اسب مرده است با تاسف خطاب به باربد گفت: گویا اسب من مرده است , باربد به نرمی پاسخ داد هنگامیکه شاه بگوید اسب مرده است, پس مرده است و بدینگونه دیگران را از عقوبت مرگ نجات داد(۶)۰

هفت گنج _ خسرو پرویز هفت گنجینه داشته است, که نام های آنان در شاهنامه فردوسی آمده است, سه گنجینه از این گنجینه ها سرودی را به خود اختصاص داده اند۰
گنج باد آورد: ثعالبی در این خصوص افسانه ای را بیان میکند, چنانکه وقتی (شهر برزین ) سردار خسرو پرویز پیشروی به سوی مصر را آغاز کرد, امپراتور مصر پیش از رسیدن سپا هیان ایرانی , گنجینه های خود را بر کشتیی بار کرد و به دریا فرستاد, آنگاه وزش بادی این کشتی را به سوی (شهر براز) یکی دیگر از سرداران خسرو آورد, واین سردار گنجینه را به خسرو رسانید, آنگاه خسرو آنرا گنج باداورد نامید.
۰
گنج گاو_ کشاورزی با گاو اهن خود سرگرم شخم زمین بود , که گاو آ هن او به خمره ای از جواهرات پنهان در زیر زمین برخورد نمود, کشف این گنج خسرو را بر آن داشت تا در این منطقه به کاوش بیشتری بپردازد , آنگاه صد خمره طلا کشف شد که آ نرا گنج گاو نامیدند

لینک کوتاه خبر:

لطفا از نوشتن با حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.

از ارسال دیدگاه های نامرتبط با متن خبر،تکرار نظر دیگران،توهین به سایر کاربران و ارسال متن های طولانی خودداری نمایید.

لطفا نظرات بدون بی احترامی ، افترا و توهین به مسٔولان، اقلیت ها، قومیت ها و ... باشد و به طور کلی مغایرتی با اصول اخلاقی و قوانین کشور نداشته باشد.

در غیر این صورت مطلب مورد نظر را رد یا بنا به تشخیص خود با ممیزی منتشر خواهد کرد.

نظرات و تجربیات شما

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

نظرتان را بیان کنید

آرشیو

Scroll to Top